W dniu 24 czerwca 2024 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U. poz. 928), która implementuje unijną dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. „Dyrektywa o ochronie sygnalistów).
Ustawa reguluje:
- warunki objęcia ochroną sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
- środki ochrony sygnalistów zgłaszających lub ujawniających publicznie informacje o naruszeniach prawa;
- zasady ustalania wewnętrznej procedury zgłaszania informacji o naruszeniach prawa i podejmowania działań następczych;
- zasady zgłaszania informacji o naruszeniach prawa organowi publicznemu;
- zasady ujawnienia publicznego informacji o naruszeniach prawa;
- zadania Rzecznika Praw Obywatelskich związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa;
- zadania organów publicznych związane ze zgłaszaniem informacji o naruszeniach prawa i z podejmowaniem działań następczych.
Jak wskazują przedstawiciele Rady Ministrów, ochrona interesu wspólnego, dobre imię pracodawcy, ochrona współpracowników – to główne cele ustawy o ochronie sygnalistów. Ustawa ma służyć ludziom ponoszącym ryzyko w imię troski o dobro wspólne (https://www.gov.pl/web/rodzina/rzad-przyjal-projekt-ustawy-o-ochronie-sygnalistow).
Sygnalista to osoba, która w związku ze swoją działalnością zawodową uzyskała informacje o naruszeniach prawa, które wystąpiły lub z dużym prawdopodobieństwem mogą wystąpić w organizacji, z którą pozostają w relacji zawodowej i następnie dokonała zgłoszenia lub ujawnienia publicznego tej informacji.
W kontekście sygnalistów, ustawa posługuje się pojęciem „kontekstu związanego z pracą”, przez który należy rozumieć przeszłe, obecne lub przyszłe działania związane z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, w ramach których uzyskano informację o naruszeniu prawa oraz istnieje możliwość doświadczenia działań odwetowych.
Ustawa o ochronie sygnalistów wprowadza obowiązek ustalenia procedury zgłoszeń wewnętrznych oraz wprowadzenia wewnętrznych kanałów dokonywania zgłoszeń. Kryterium objęcia pracodawców tym obowiązkiem jest poziom zatrudnienia. Obowiązek dotyczy pracodawców, u ktorych na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku pracę zarobkową wykonuje co najmniej 50 osób. U pozostałych pracodawców wprowadzenie wewnętrznych kanałów zgłoszeń jest dobrowolne. Minimalny próg zatrudniania nie dotyczy pracodawców prowadzących działalność w sektorach w sposób szczególny narażonych na występowanie naruszeń prawa zagrażających interesowi publicznemu. Podmioty te wskazane zostały wprost w ustawie.
Niemniej, niezależnie od tego, czy u danego pracodawcy obowiązuje procedura zgłoszeń wewnętrznych, sygnalista każdorazowo ma możliwość dokonania zgłoszenia zewnętrznego bezpośrednio do organu publicznego.
Przepisy ustawy o ochronie sygnalistów – co do zasady – wchodzą w życie z dniem 25 września 2024 r.